İstorİya ecellerİ bİrlİİ
Çok saygılı Gagauziya Başkanı!
Türkiya Respublikası konsulu!
Saygılı rektor!
Parlament deputatları!
Bilimcilär hem üüredicilär!
Paalı dostlar hem musaafirlär!
Büünkü forum – bilim-kultura topluluu için önemni bir olay. Adalı bizim yortumuz anılmış bilimcinin, etnografın, üüredicinin hem cümnä zaametçisinin 85-inci yıldönümünä. Onun adı durȇr Gagauziyanın hem gagauzologiyanın temelindä. Büün bu insanın adını taşıyȇr gagauz bilimin yurtluu – Gagauziya Bilim-aaraştırma merkezi, da bu ad: Mariya Vasilyevna Maruneviç.
O gerçektän şaşılacak insandı. Kimileri sayȇrlar, ani onun adı lääzım girsin gagauz halkının istoriyasına. Başkaları sa, ani onun yaşaması hem mirası korkunç, neçinki onun ruhu pek çetindi, da o kabledärdi dooru kararları istoriyamız hem devletimiz için.
Başka türlü olmazdı da! Eer insandan hem bütün halktan almaa onun istoriyasını, köklerini, almaa kolaylıı kullanmaa kendi görgülerini ilerlemäk için, ozaman insannar kaybederlär kendi baamsızlıını hem kuvedini.
Kendi istoriyanı bilmemäk açık gösterer insan kulturanın düşmesini.
İnsannarın cannarında istoriyanın olmaması – o büük risk geleceenin olmamasına, angısı kurulȇr halkın istoriyasından. Bu da olȇr istoriya bitmenin başlantısı. Başka laflarlan, bizim okadar geleceemiz var, nekadar biz bileriz geçmişi. Butakım bilgilär dä lääzım olsunnar kesintisiz da başlasınnar dünnenin kurulmasından.
Yok nicä kurmaa büük hem kaavi devleti, kaldırmayıp kendi istoriyanı. Hep ölä yok nicä kurmaa avtonomiyayı, kaldırmayıp gagauz halkının çok asirli kulturasını. Ama yok nicä kaldırmaa kulturayı da, açan başta yok dedelerimizin istoriya temeli. Bunun için Bizim avtonomiyamıza lääzım kaavi bilim-istoriya temeli. Butakım temeli var nicä versin millet bilim ortamı, angısının başında büün durȇr Gagauziya Bilim-aaraştırma merkezi, angısını kurdu Mariya Vasilyevna Maruneviç.
Çoyu yılların görgüsü gösterdi, ani millet dirilmesi var nicä olsun sade ozaman, açan gagauz halkı birleştirecek hepsi kuvetlerini tamannamaa deyni bir neeti. Bölä birleşmäk verdi bizä kolaylık büün gelişmää o topraklarda, neredä eveldän yaşȇȇr gagauzlar. Artık otuz yıl toplu görgülär geçerlär büüklerdän küçüklerä. Bu taa bir kerä gösterer, ani gagauzlar korudular çok asirli kulturasını, bakmayarak türlü zorluklara.
Önemni eri bu iştä var anılmış gagauz insannarın, onnarın arasında Mariya Vasilyevna Maruneviç tä, angıları zor vakıtta birleştirdilär halkın bilim-kultura potenţialını.
Büün Gagauziya Bilim-aaraştırma merkezinin zaametçileri kurȇrlar üürenmäk hem yardımcı üürenmäk kiyatlarını gagauz halkının istoriyası, kulturası hem adetleri için. Kurulȇrlar hem geliştirilerlär zamandaş gagauz dili hem literatura normaları. Geçer o işlär, angılarından başlȇȇr bizim özel kultura mirasın dirilmesi hem ilerlemesi.
Bizim var kolayımız işlemää o dokumentlärlän hem bilgilärlän, angıları uzun vakıt kapalıydılar bizim için. Ama bu açȇr eni teklifleri dä. Da sade uzun çalışmak, hem gagauz bilimin ufak elää var nicä göstersin dooru yolu, neredä biz üürenecez gagauz halkının gerçek istoriyasını. Bunun için düşünärdi hem buna gidärdi Mariya Vasilyevna.
Bilim aaraştırmalar merkezi kurucusunun düşünmesi bekledi 30 yıl. Bu yıl tamannanȇr istoriya bilimneri doktorun düşünmesi, kimin adınnan çıktı 15 bindän zeedä önemni hem lääzımnı üürenmäk hem yardımcı üürenmäk kiyadı. İlk kerä tiparlanȇr Mariya Vasilyevnanın bitirilmedik işi, angısı adalı gagauz halkının istoriyasına – “Gagauz halkının istoriyası için lekţiyalar kursu”.
Gagauz halkının çok asirlik istoriyası pek zor.
Gagauz halkının istoriyasını incelemäk hem yazdırmak çıkardı çok teoriya onnarın kökleri için.
Gagauzlar için yazardılar aaraştırmacılar, bilimcilär hem başka insannar, ama, sonunda, gagauzların en önemni istoriyasını yazdılar gagauzlar kendileri. Onnarın arasında bölä anılmış insannar, nicä aydınnadıcı Mihail Çakir, profesor, akademik Mihail Nikolaeviç Guboglo, Mariya Vasilyevna Maruneviç, Stepan Stepanoviç Bulgar.
Gerçek sä bölä: Bucakta toplu yaşayan gagauz halkı duyȇr kendini özgün kendi Vatanında, kendi ana tarafında da isteer, nicä dä başka halklar, kendibaşına kurmaa kendi ecelini. Onnar sa, kim diil kayıl bu laflarlan, lääzım tutsunnar aklılarında, ani: halkların oluşması için zamandaş sistemasına görä gagauz halkı – o özgün türk dilli halk, angısının kökleri çekilerlär geniş, büük eski türk dünnäsından, özelliklän dä oguz soylarından, angıların adı korundu gagauzların etnonimindä.
Hepsi bunnar gösterili başarılmadık iştä “Gagauz halkının istoriyası için lekţiyalar kursu”. Onun avtoru – istoriya bilimneri doktor Mariya Maruneviç.
Kursun büük payında açıklanȇr gagauz dedelerin etnogenezi hem halkın peydalanması için en anılmış gipotezalar.
Çalışarak annamaa gagauz halkının zor oluşmak yolunu, avtor teklif eder halk istoriyanın kendi bakışını: türk dünnäsı halkların peydalanmasından, gagauz dedelerin göçmesindän Balkannara Besarabiya periodunadan, açan onnar erleştilär Bucakta.
Disţiplinanın “Gagauz halkının istoriyası” götürmesi Komrat devlet universitetindä başladı onun kurulmasından 1991 yılda. Mariya Vasilyevna Maruneviç ozaman cümnä disţiplinalar kafedranın başıydı hem ilk üürediciydi, kim hazırladı lekţiyalar kursunu bu predmetä görä.
Bu kursu Mariya Vasilyevna hazırladı birkaç yıl, bu iş – son günnerin işiydi, ama o onu bitirämedi. Redakţiya yaparak son sayfalara, Mariya Maruneviçin kalbi durdu.
Büün o olaceydı 85 yaşında. Biz unutmȇȇrız. Gideriz onun izlerindän da ilerlederiz bilimi Gagauziyada.
Gördüünüz lekţiyalar kursu verer taa bir, pek meraklı bakışı gagauz halkının istoriyasına, gösterer avtorun büük patriotizmasını hem baalılıını kendi halkına. Mariya Vasilyevnanın bilim-kultura mirası zengin hem çok taraflı. Bilim-aaraştırma merkezinin zaametçileri, aaraştırmacılar hem hepsi meraklı insannar yıl-yıldan trofa-trofa çıkarȇrlar onu üzä. Ama mirasın bir payı kaybeldi o insannarın beterinä, kimä Mariya Vasilyevna inanardı. Bizim yok hakımız izin vermää, ki onun kalan mirası da kaybelsin.
Mariya Maruneviç tamannadı kendi temel daavasını – gagauzların arasında açtı bilim-aaraştırma meraanı gagauz halkın istoriya problemasına. Bizim borcumuz zenginnetmää hem ilerletmää bu anılmış insannan başlatılmış işleri, kimin adını büün taşıyȇr Gagauziya Bilim-aaraştırma merkezi.
Mariya Vasilyevnanın topracıı ilin olsun!
Фотоотчет смотрите на официальной странице Научного центра facebook